Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie I ACa 1361/21 – praktyczne wnioski dla rolników
Wielu rolników, przekazując gospodarstwo dzieciom lub innym członkom rodziny, działa z przekonaniem, że spełniają swój obowiązek – oddają majątek, by młodsze pokolenie mogło go rozwijać i kontynuować rodzinną tradycję. Niestety, życie pisze różne scenariusze, a relacje rodzinne potrafią się diametralnie zmienić. Wtedy pojawia się pytanie: czy darowiznę można cofnąć? I czy umowę dożywocia da się rozwiązać?
W niniejszym artykule omawiamy wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 20 czerwca 2023 r. (I ACa 1361/21), który rzuca światło na te kwestie – zwłaszcza w kontekście gospodarstw rolnych przekazywanych w rodzinie.
Rażąca niewdzięczność – co to właściwie znaczy?
Zgodnie z art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę, jeśli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Jak podkreślił Sąd Apelacyjny:
„Okazana przez darczyńcę hojność nakłada na obdarowanego obowiązki natury etycznej, a darczyńca ma prawo oczekiwać od niego wdzięczności. (…) Niewdzięczność rażąca to działania nacechowane złą wolą, które muszą być boleśnie odczute przez darczyńcę.”
Nie chodzi zatem o każdą kłótnię, brak kontaktu czy trudną relację. Musi dojść do poważnych zachowań, które przekraczają granice społecznie akceptowalne – na przykład przemoc, świadome wyrządzanie szkody, pogarda czy celowe działanie przeciwko interesowi darczyńcy.
Sprawa z Małopolski – darowizna, dożywocie i rodzinny konflikt
W analizowanej sprawie powód (brat pozwanej) domagał się:
- odwołania darowizny udziału w gospodarstwie rolnym,
- rozwiązania umowy dożywocia, którą zawarł z siostrą w zamian za opiekę,
- albo przekształcenia dożywocia na rentę w wysokości 1200 zł miesięcznie.
Uzasadniał to m.in. tym, że siostra nie wywiązuje się z obowiązków, nie opiekuje się nim i go poniża. Sąd jednak oddalił pozew w całości.
Dlaczego?
Konflikt – tak, ale nie rażąca niewdzięczność
Sąd wskazał, że obydwie strony zachowywały się niewłaściwie – konflikt trwał od lat, dochodziło do interwencji policji, problemów z wodą, prądem, wspólnym korzystaniem z domu i budynków gospodarczych. Ale co najważniejsze:
„To powód inicjował wiele konfliktów – bez zgody podłączał się do prądu i wody, magazynował obornik bez zagospodarowania, ignorował podstawowe zasady współżycia sąsiedzkiego.”
Zachowanie pozwanej – choć również niewłaściwe – nie przekroczyło progu rażącej niewdzięczności. A tylko taka uprawnia do odwołania darowizny.
Umowa dożywocia – rozwiązanie to ostateczność
Drugim żądaniem było rozwiązanie umowy dożywocia – powód twierdził, że wspólne zamieszkiwanie z siostrą jest niemożliwe.
Sąd uznał jednak, że:
- nie zachodzi tzw. wypadek wyjątkowy (art. 913 § 2 k.c.),
- konflikt nie jest jednostronny, a obie strony są od lat w sporze,
- rozwiązanie umowy nie rozwiąże sytuacji, bo i tak będą mieszkać w tym samym domu (pozwana jest współwłaścicielką nieruchomości również z tytułu dziedziczenia).
W dodatku umowa dotyczyła tylko ułamkowej części gospodarstwa – a żądana renta (1200 zł miesięcznie) była całkowicie oderwana od realnej wartości przekazanych udziałów.
Co z tego wynika dla rolników?
🔸 Darowizna gospodarstwa to decyzja nieodwracalna – prawie zawsze.
Możliwość jej odwołania istnieje, ale tylko w naprawdę skrajnych przypadkach.
🔸 Umowa dożywocia powinna być dobrze przemyślana.
Wspólne zamieszkiwanie, obowiązki alimentacyjne, opieka – to wszystko trzeba przewidzieć.
🔸 Spory rodzinne nie są automatycznym powodem rozwiązania umowy.
Sąd analizuje nie tylko sam konflikt, ale jego przyczyny, dynamikę i skutki.
🔸 Warto wcześniej skonsultować się z prawnikiem.
Zwłaszcza przy planowaniu przekazania gospodarstwa – zarówno w formie darowizny, jak i dożywocia.
Prowadzimy sprawy darowizn i dożywocia w rodzinnych gospodarstwach
Od lat wspieramy rolników w kwestiach związanych z przekazaniem majątku, rozliczeniami w rodzinie, konfliktami po darowiźnie czy problemami z wykonaniem umowy dożywocia.
🟢 Udzielamy porad także online, bez konieczności wychodzenia z gospodarstwa.
🟢 Pomagamy przy sporządzaniu bezpiecznych umów darowizny i dożywocia.
🟢 Reprezentujemy klientów w sporach sądowych.
📞607-678-337
📧 urbanek@kancelariaurbanek.com.pl
🌐 Skontaktuj się przez formularz
Masz pytania? Skontaktuj się z nami. Wspólnie znajdziemy rozwiązanie.